700,000 o enwau!

Mae'r Rhestr Enwau Lleoedd Hanesyddol wedi cyrraedd carreg filltir bwysig yn ddiweddar - bellach mae dros 700,000 o enwau ynddi. Yn ddiweddar rydym wedi uwchlwytho enwau o ddau brif ffynhonell; y cyntaf yw A Study of Breconshire Place Names gan Richard Morgan a Peter Powell, a'r ail yw dau fap o fferm Maes Machreth ger Glantwymyn, Sir Drefaldwyn.

Cafodd A Study of Breconshire Place Names ei gyhoeddi ym 1999, ac mae'n cynnwys ffurfiau hanesyddol ar 340 enwau Cymraeg o'r sir, gydag esboniad am eu tarddiad. Mae'r gwaith o uwchlwytho'r ffurfiau i gyd yn dal i fynd rhagddo, ond ar hyn o bryd mae 555 ohonynt yn y Rhestr. Maent yn ychwanegu at ein dealltwriaeth o ddatblygiad rhai o enwau trefi, pentrefi, mynyddoedd ac afonydd Sir Frycheiniog, ac mae ambell enw tŷ yn eu mysg hefyd.

Bu teulu Maes Machreth mor hawl â rhoi hen fap o'u fferm i ni, sy'n dyddio i 1857, ac sy'n dangos enwau caeau'r fferm. Rydym hefyd yn ddigon ffodus bod enwau'r caeau wedi cael eu cofnodi gan y degwm ym 1841, ac felly rydym yn gallu dweud na fu llawer o newid yn yr enwau yn ystod y degawd rhwng y ddau fap. Fodd bynnag, mae'r teulu wedi darparu map modern, gyda'r enwau sydd mewn defnydd heddiw, ac mae cryn dipyn o newid wedi bod yn ystod y 180 o flynyddoedd diwethaf. Mae Cae'r lloi bellach yn Barnfield, a Gwerglodd Adam yn Gae Maen, er enghraifft, ac mae rhai enwau wedi newid lleoliad, fel Cae ogof, sydd wedi symud ar draws y ffordd, a disodli enw Cae pen y geulan.

Gan barhau gydag enwau caeau, rydym yn trafod casglu enwau cyfredol caeau Cymru gyda'r Adran Taliadau Gwledig, felly gobeithiwn yn byddwn yn medru, yn y dyfodol agos, gweld sut mae holl enwau caeau'r wlad wedi newid ers y Degwm, ac efallai byddwn yn gallu llenwi rhai o'r bylchau adawyd gan y Degwm hefyd.