Yn ail yn ein cyfres o flogiau ar y ffynhonnellau diweddaraf sydd wedi’u hychwanegu at y Rhestr y mae prosiect Mapio Amlhaenog, neu Mapio Dwfn.

Mae Archifau Ystadau Mapio Amlhaenog yn brosiect cydweithredol a ariannwyd gan Ymchwil y Celfyddydau a’r Dyniaethau (AHRC) ar draws prifysgolion, archifau a sefydliadau treftadaeth Cymru. Mae'r project wedi mapio cofnodion hanesyddol yn ddigidol i'r lleoliadau byd go iawn y maent yn berthnasol iddynt, sy'n caniatáu dadansoddiad manwl o sut mae’r dirwedd wedi parhau a newid.

Mae'r project peilot hwn wedi canolbwyntio ar ardal fechan o Ogledd Ddwyrain Cymru sy'n cynnwys tri phlwyf yn Sir Ddinbych; Llanarmon yn Iâl, Llanferres a Llandegla a thri phlwyf cyfagos yn sir y Fflint; Treuddyn, Nercwys a'r Wyddgrug (cyn belled ag afon Alun). Mae’r project wedi dod ag amrywiaeth eang o fapiau hanesyddol mawr ynghyd i greu map gwe sydd ar gael am ddim i’r cyhoedd:

• 1869-1874 | Mapio Cyfres Sirol yr Arolwg Ordnans (25.344 modfedd i 1 filltir statud nau 1:2,500)

• 1871 | Cynllun Tref Arolwg Ordnans (126.72 modfedd i 1 filltir statud neu 1:500)

• 1837-1848 | Mapio Arolwg Degwm (graddfeydd amrywiol)

• 1800-1830 | Mapio Tir Caeedig (graddfeydd amrywiol)

• 1620-1858 | Mapio Ystadau (graddfeydd amrywiol)

Mae'r map gwe yn cyflwyno delweddau wedi'u sganio'n ddigidol o'r mapiau hanesyddol gwreiddiol sydd wedi'u halinio'n ddaearyddol i'r map modern gan ddefnyddio proses a elwir yn geogyfeirio. Mae pob ffynhonnell map hefyd wedi'i 'fectoreiddio'. Mae hyn yn golygu bod siapiau (polygonau) sy'n cyfateb i'r llinellau a dynnwyd ar y mapiau hanesyddol wedi'u creu'n ddigidol, gan alluogi defnyddwyr i glicio ar unrhyw nodwedd o’r dirwedd (darn o gae, adeilad, ffordd) i gael rhagor o wybodaeth.

Mae’r prosiect peilot bellach wedi dod i ben, ac mae ffrwyth yr ymchwil i’w gweld yn gyhoeddus ar wefan y prosiect. Gallwch ddarganfod mwy am y prosiect a’r mapiau trwy wrando ar ddarlith a roddodd Jon Dollery a Scott Lloyd o’r Comisiwn Brenhinol yma.

Mae’r mapiau i gyd yn frith o enwau lleoedd, ac mae’r enwau i gyd, ychydig dros 2,000 ohonynt, bellach wedi’u hymgorffori yn y Rhestr. Mae hyn yn golygu bod gennym syniad go lew o sut datblygodd enwau lleoedd dalgylch y prosiect dros amser, canys bod gennym bellach enwau lu o’r Parochialia, y Degwm, ac amryw o fapiau cynnar yn yr ardal hon o’r Gogledd-Ddwyrain. Cewch ddod o hyd i’r holl enwau a gasglwyd gan y prosiect yma.